Foclóir Gaeilge–Béarla
Ó Dónaill, 1977
An Foclóir Beag
Ó Dónaill & Ua Maoileoin, 1991
English–Irish Dictionary
de Bhaldraithe, 1959
Grammar
Pronunciation
thiar
thíos
thoir
thú
thuaidh
thuas
thuasluaite
tí
tiachóg
tiara
tiaradh
tiaráil
tiargáil
tiarna
tiarnas
tiarnúil
tiarpa
tic
ticéad
tífeas
tigh
tíl
tile
tí could be a grammatical form of:
teach »
tí1 ainmfh (in abairtí) ► ar tí ar thóir (tá siad ar mo thí); díreach chun (ar tí gol, imeacht)
tí2 fir4 (le galf) pionna beag plaisteach nó adhmaid a chuirtear sa talamh agus a leagtar an liathróid air ar an gcéad bhuille de gach poll; an t-achar talún thart mar a dtosaítear ag imirt
DEFINITIONS AND PHRASES
IN AN FOCLÓIR BEAG
an chuid tosaigh den cheann; an chuid tosaigh den rud (aghaidh tí, aghaidh aille)
cosán fairsing idir chrainn isteach go dtí teach mór; sráid fhairsing agus crainn ar an dá thaobh di go minic
seomra atá díreach faoi dhíon tí; lochta, gailearaí
pláta miotail a bhfuil ainm duine air (ar dhoras tí nó seomra de ghnáth)
ón áit istigh go dtí an áit amuigh (amach as an teach); in áit atá giota uait (os mo chomhair amach); go háit atá níos faide uait (amach an sliabh; chuaigh siad siar amach; amach chun na hAstráile); le himeacht ama (uaidh seo amach); níos moille (amach sa bhliain); siar (fan amach ón tine); ar amharc (an taobh tuathail amach); os comhair an tsaoil (má théann an scéal sin amach ort); os ard (abair amach é); ar fad (is deas amach é); go deireadh (throid siad amach é)
faoin aer (amuigh sa pháirc); gan a bheith istigh nó sa bhaile (tá fear an tí amuigh); i bhfad uait (amuigh ag bun na spéire); is faide amach (an balla amuigh); as áit, as alt (tá mo ghualainn amuigh); tagtha amach (tá na bláthanna amuigh); sa domhan (an rud is measa amuigh); gan íoc, le híoc fós (tá fiacha amuigh agam air); críochnaithe (tá an cluiche amuigh); gan oibriú (tá an talamh amuigh bán)
go dtí an taobh thall, sall; amach (anonn sa lá)
áit chónaithe (áras duit féin); iostas (áras na hoíche); teach, foirgneamh; árthach (árais tí); broinn (in áras an chléibh)
ceann de na feadáin chaola a bheireann an fhuil ón gcroí go dtí baill eile den chorp
cóiriú nó deasú as an nua (athchóiriú troscáin); athleagan de (athchóiriú dráma); athnuachan (athchóiriú tí); athrú (athchóiriú, gúna)
cur siar (go dtí uair eile)
léibheann in airde ar éadan tí le suí amuigh air; urlár suíochán in airde staighre i bpictiúrlann nó in amharclann
struchtúr cloch nó brící nó ábhair eile ar nós éadan tí nó taobh seomra nó fál thart ar gharraí
fothrach tí
ceangal docht, oibleagáid; gealltanas scríofa ar iasacht airgid a aisíoc mar aon le hús; airgead le príosúnach a shaoradh go sealadach go dtí go gcuirtear triail air
gob, pointe (barr méire, barr pinn); an pointe is airde, mullach (barr crainn, barr cnoic); an pháirt uachtarach (barr tí, barr leathanaigh); uachtar (ar bharr talún, ar bharr an uisce); rud a fhásann ar bharr talún (barr coirce, barr prátaí); toradh (de bharr mo shaothair); breis (barr ar mhíle); bua (barr a bhreith ar dhuine); deireadh (tá mé i mbarr mo chéille acu)
planda gairdín nó tí gloine a mbíonn bláthanna bándearga agus duilleoga gleoite air
bean a bhfuil cúram tí uirthi
adharcach; ladhrach, beangánach; triantánach ina bharr cosúil le binn tí
barr géar cnoic nó sléibhe; balla cinn tí a bhfuil barr triantánach air; aill; cúinne; ciumhais, imeall; tosach sciorta
bíoma cinn tí; barr (lán go boimbéal)
bean nuaphósta nó bean atá ar tí pósadh
íochtarach (bunbhalla, buncharraig); bunúsach (buncheart); príomha (bunchóip); talmhaí (buntomhas tí); measartha mór (bunaois); leathchaite (bunbhróg)
sceimhleacha tí
miosúr (buntomhas tí); caighdeán tomhais (orlach mar bhuntomhas)
teach mór daingean faoi bhallaí láidre cloiche agus thúir; pálás tí, cúirt
ainmhí tí a choinnítear mar pheata agus a mharaíonn lucha agus francaigh
go, go dtí, i dtreo (dul chuig, chun, duine); maidir le, i dtaobh, i leith (go maith chuig Laidin, chun Laidine); le haghaidh (réidh chun bainte; cad chuige é sin?); oiriúnach i gcomhair (má bhíonn an lá chun féir); i mbun (cliste chun oibre); ar tí (bhí mé chun é a rá léi)
fógra a chuirtear thart go dtí roinnt daoine
máithreach (tí etc.)
cloch ar thaobh bóthair a thugann an t-achar ina mhílte go dtí áit
ar aghaidh, os comhair (os coinne an tí amach)
gasra daoine le chéile, cuideachta; líon tí, clann
solad atá ciorclach as a bhun agus a thagann go dtí pointe ag a bharr; aon rud ar dhéanamh cóin
gaireacht (bheith i gcóngar áite); comharsanacht (ar na cóngair); aicearra (an cóngar abhaile); gontacht (cainte); fearas úsáideach, áis (cóngair tí, oibre)
praghas, luach; caiteachas (costais taistil, tí)
eolach, tuisceanach; cúramach, tíosach (bean tí chríonna); aosta, sean (m'athair críonna)
péint chrua shnasta a chuirtear lasmuigh ar earraí crua tí, cócaireáin, cuisneoirí etc.; dromchla fiacla
gairm ar dhuine chun do thí, chun cruinnithe etc. (tháinig sé gan chuireadh gan iarraidh)
an taobh thiar de rud (cúl do chinn, cúl an tí); droim (cúl a thabhairt do rud; thug sé cúl lena mhuintir); deireadh (cúl an ghluaisteáin; an féar cúil); siar, taobh thiar (dul ar gcúl; clog a chur ar gcúl; marcaíocht ar cúla); taca, taisce (cúl airgid; cúl taca; an dream atá ar a chúl); iargúltacht (coillte cúil); folt gruaige; (le cluichí) (i) cosantóir (ii) báire
ball troscáin le héadaí agus gréithe eile tí a choinneáil ann
aire, freagracht (cúram tí, cúraimí stáit); clann, teaghlach (lánúin gan chúram); dualgas, diúité (ag freastal ar mo chúram féin); gá (níl aon chúram agam de)
go dtí an aird theas
cosaint, fothain (dul faoi dhíon); clúdach (díon a chur ar chruach); ceann tí (díon tuí, slinne)
ceann tí etc. a dhéanamh stóinsithe (in aghaidh uisce, aeir etc.); cosaint, ionaclú
cur as seilbh (tí, feirme etc.)
péire ciúbanna beaga, agus ó 1 go dtí 6 spota ar gach taobh díobh, a úsáidtear i gcluichí cearrbhachais
chuig, go, go dtí (ag dul don Spáinn); chun cóngaracht nó gaol a léiriú (gar don áit, is mac dom é); ar láimh, i leith (tabhair, taispeáin, dó é; bheith dílis, go maith, do dhuine); le briathra géillte (d'umhlaigh sé, bheannaigh sé, dó; ná géill dó); gan bhriathar (bia don ocrach, Nollaig faoi mhaise daoibh); le haidiachtaí (is breá duit é; b'fhíor dó é; is cuma duit); gan an chopail (duitse é seo); le linn (ag teacht abhaile dom; sa chomhrá dúinn) do + a4 , a5 = dá2 ,3 ; do + an = don; do + ar = dar3 ; do + ár2 = dár1 ; do + ar3 = dár2
go, chomh fada le (fan go dtí amárach; tháinig sé go dtí mé); i gcomparáid le (ní haoibhneas go dtí é)
bonn, bunús, foras (dúshraith tí; dúshraith an chreidimh)
